ساتێك له‌خۆتان ورد بنه‌وه و پاشان چاو له كه‌سانێك بكه‌ن كه دونیایان جێ هێشتووه و ئێوه هه‌ر له ژیان دان و بیر بكه‌نه‌وه كه ئه‌گه‌ر مردن، ئه‌وجار ده‌زانن كه یه‌ك ڕه‌كه‌عه‌ت نوێژ لای كه‌سانێكی كه ڕۆیشتوون چ نرخێكی هه‌یه و كه‌سانێك كه تووشی سزای خوا بوون، ده‌بینن كه چه‌نده تامه‌زرۆی یه‌ك سات گه‌ڕانه‌وه بۆ دونیایان له دڵدایه، كه‌واته سپاسی خوای پاكی بێگه‌رد بكه‌ن كه ئێستاش له ژیاندان.
فریشته‌ی نیگابانی ئێوه چ شتێكتان له‌سه‌ر ده‌نووسێ:
به‌ڕێزانم! زمانی ئێوه قه‌ڵه‌مێكه كه ڕه‌نگه‌كه‌ی له لیاوی زارتان پێك هاتووه و «كرام الكاتبین» هیچ كات له نووسینی كردار و ئاگاداریی به‌سه‌ر هه‌نگاوه‌كانتان و تۆماركردنی ئاكار و كرده‌وه‌كانتان ده‌ست هه‌ڵناگرن، بزانن كه ئێوه له مه‌ودای ساڵدا، كرده‌وانێك داده‌چێنن و ساڵیانێكی دوورودرێژ خه‌له‌وخه‌رمانی لێ هه‌ڵده‌گرنه‌وه، كردار و ڕه‌فتارتان پێكهێنه‌ری ڕه‌وشت و هه‌ڵسوكه‌وتتانه و كاری چاكه‌تان ڕه‌گی ئیمانتان قوڵتر داده‌كوتێ و به‌پێچه‌وانه‌وه خراپه و تاوانه‌كانتان له ڕیشه‌س هه‌ده‌ردێنن. كه‌واته هیچكات چاكه‌یه‌ك به كه‌م مه‌زانن و هیچ خراپه‌یه‌كیش بچووك مه‌بژێرن.
ئێمه له دۆخێكدا ده‌چینه پێشوازی ساڵی تازه‌ی ژیانمان كه بتوانین به ڕوانگه‌یه‌كی نوێ بۆی بڕوانین و له‌گه‌ڵ ژیان بتوانین چاكه‌كانمان كامڵ و له خراپه‌كانیش دووری بكه‌ین.
ئێوه بانگ ده‌كه‌م بۆ ده ڕاسپارده كه له هه‌گبه‌ی تیرانی ژیانتاندا هه‌ڵیانگرن و به‌ربینگی شه‌یتانی پێ نیشانه بگرن و پاشان به‌توندی لێی بده‌ن.
١- لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان هه‌ڵده‌نه‌وه:
خولێكی نوێ له ژیانتان ده‌ست پێ بكه‌ن و ڕابردووی پڕده‌رد و ئازاری ژیانتانی لێ بسڕنه‌وه و بیره‌وه‌رییه بێ‌مرادییه‌كانتانی لێ پاك بكه‌نه‌وه و پاشان جۆرێك ژیانتان ده‌ست پێ بكه‌ن، وه‌ك ئه‌وه‌یكه هه‌ر ئێستا له‌دایك بووبن. له ساڵه‌ی نوێ ژیانتان، نه‌فستان له فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌ی شه‌یتان به‌دوور بگرن، ئه‌و ته‌ڵه‌كانه‌ی كه یان تووشی بێ‌هیواییتان ده‌كه‌ن و یا له نێو په‌رژینێك له سستی و لاوازی گه‌مارۆتان ده‌ده‌ن. چونكه شه‌یتان به‌م چه‌شنه ده‌یهه‌وێ ژیانی ئیمانیمان تووشی شكست بكات و چه‌خماخه‌ی بێداریمان وه‌كوژێنیت.
ئه‌و دروشمه له ژیانتانا به به‌رزی بڵێنه‌وه: نابێ داخ بۆ شتانی له‌ده‌ستچوو بخۆین، به‌ڵكوو له شتانێكی كه دێن ئه‌وپه‌ڕی كه‌ڵكیان لێ وه‌رگرین، ژیانی تازه ده‌ست پێ بكه‌ن و لاپه‌ڕه‌یه‌كی نوێی بۆ هه‌ڵده‌نه‌وه. ئه‌و لاپه‌ڕه هه‌ڵدانه‌وه ته‌نیا بۆ ساڵه‌وساڵ نه‌بێ، به‌ڵكوو به‌پێی پلان بۆ هه‌ر ڕۆژه و هه‌ر كاتژمێره‌ی هه‌ڵده‌نه‌وه تاكوو ده‌لاقه‌كانی بێ‌هیوایی به‌ته‌واوه‌تی ببه‌سترێن.
٢- ئه‌و لاپه‌ڕانه بكه‌نه‌وه كه هیچ كات نابه‌سترێن:
له ساڵی تازه‌دا ئه‌و كرده‌وانه له ژیانتانا تۆمار بكه‌ن كه بۆ هه‌میشه كراوه و هه‌رمان بن و ته‌نانه‌ت پاش مردنیش دانه‌خرێن. ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ری ئازیز(د.خ) به وردی بخوێننه‌وه، وه‌ك ئه‌وه‌یكه هه‌ر ئێستا پێتان ده‌فه‌رموێت و لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتانی پێ بڕازێننه‌وه، ده‌فه‌رموێت: «سَبْعَةٌ يَجْرِي لِلْعَبْدِ أَجْرُهُنَّ وَهُوَ فِي قَبْرِهِ بَعْدَ مَوْتِهِ: مَنْ عَلَّمَ عِلْمًا، أَوْ كَرَى نَهَرًا، أَوْ حَفَرَ بِئْرًا، أَوْ غَرَسَ نَخْلًا، أَوْ بَنَى مَسْجِدًا، أَوْ وَرَّثَ مُصْحَفًا، أَوْ تَرَكَ وَلَدًا يَسْتَغْفِرُ لَهُ بَعْدَ مَوْتِهِ» (شعب الایمان ١٢٣/٥)
كه‌سێك كه زانستێكی فێر(ی كه‌سێك) كردبێ یا جۆگه‌یه‌كی لێ دابێ یا چاڵاوێكی هه‌ڵقه‌ندبێ یا نه‌مامێكی چاندبێ یا مزگه‌وتێكی بنیات نابێ، یا په‌ڕتووكێكی له‌خۆی به‌جێ هێشتبێ و یا مناڵێكی لێ به‌جێ مابێ كه دوای مردنی نزای لێخۆشبوونی بۆ بكات.
پاشان بۆ ساتێك له‌گه‌ڵ خۆتان خه‌ڵوه‌ت بكه‌ن و بیر بكه‌نه‌وه كه له ساڵی نوێدا كام له‌و حه‌وت كرده‌وانه له لاپه‌ڕه‌كانی ژیانی خۆتاندا تۆمار ده‌كه‌ن، ئه‌و كرده‌وانه‌ی كه ته‌نانه‌ت دوای مردنیش به‌رده‌وام ده‌بن، پێویسته ساڵێك ده‌ست پێ بكه‌ن كه جیاواز له ته‌واوی ساڵه‌كانی ڕابردووتان بێ و له‌و ساڵه‌دا كرده‌وانێك بچێنن كه به‌رهه‌مه‌كه‌ی له به‌هه‌شتی هه‌رمان بدرونه‌وه.
٣- ساڵێكی نوێی كه ده‌سكه‌وتی نوێی له‌گه‌ڵ بێ:
له ساڵی نوێدا هه‌وڵ بده‌ن كه كارانێكی تازه بكه‌ن و ئاوا به نه‌فسی خۆتان بڵێن:
كام عیباده‌ته كه پێویسته له‌و ساڵه‌دا ئاگاداری بین كه پێشتر كه‌مته‌رخه‌م بووین له‌ئاستی؟
كام به‌شه‌كانی ئه‌خلاقی پێویسته خۆمانی پێ بڕازێنینه‌وه كه پێشتر بۆمان ئه‌سته‌م بووه؟
كام به‌شه ناحه‌زه‌كانی ئه‌خلاقی كه ئازارمان ده‌ده‌ن و له‌و ساڵه‌دا ده‌مانهه‌وێ له لاپه‌ڕه‌كانی ژیانمان بیانسڕینه‌وه و بۆ هه‌میشه له گۆڕستانی فه‌رامۆشیدا بیاننێژین؟
بۆ كام كارامه‌یی ژیان بڕیارمان داوه تاكوو به‌ده‌ستی پێنین و له ده‌روونی خۆماندا گه‌شه‌ی پێ بده‌ین و پاشان بۆ خزمه‌ت به كۆمه‌ڵگا و گه‌له‌كه‌مان به‌كاری به‌رین؟
٤- ئه‌و كرده‌وانه‌ی ڕابردوو كه پێویستیان به گه‌شه و په‌ره‌پێدانه:
له لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتاندا كرده‌وانێك هه‌ن كه له‌سه‌ریان وریا بوون، به‌ڵام لێیان ڕازی نه‌بوون و به‌رده‌وام به‌بیری گه‌شه‌یان بوون و ئه‌وڕۆش بۆ گه‌شه و ته‌واوكردنیان پێویستیان به نوێكردنه‌وه و گه‌ڕانه‌وه سه‌ریان هه‌یه: كرده‌وانێكی وه‌ك:
نوێژی بێ ملكه‌چی، تۆكمه‌یی له كار و چالاكییه‌كاندا، خوێندنه‌وه‌ی قوڕئان به‌بێ وردبوونه‌و، كه‌ڵكوه‌رنه‌گرتن له كاته‌كان، پێوه‌ندییه‌كی ڕووكه‌شی له‌گه‌ڵ درواسێ و هاوڕێیان، كاركردن بۆ ئیسلام به‌شێوه‌ی گوماناوی و سستییه‌وه، ته‌واوی ئه‌وانه ده‌رفه‌تێكن كه ده‌كرێ به باشتركردنیان، لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتانی باشتر پێ بڕازێننه‌وه و ئاگاداری ئه‌و فه‌رمووده‌یه‌ی خوای گه‌وره بن كه ده‌فه‌رموێت: «لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلاً» واته تاكوو ئێوه تاقی بكاته‌وه كه كامتان كاری چاكتر ده‌كا و ئاگادار بن كه هه‌وا و هه‌وه‌ستان تووشی داهێزاوی نه‌بێ و باره‌كه‌تان قورس نه‌بێ.
٥- سه‌ره‌تا پاك بكه‌نه‌وه و پاشان بنووسنه‌وه:
نووسراوه‌ی لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان وه‌ها تۆمار بكه‌ن كه جێی سڕانه‌وه بن و ئه‌وه‌ش پێوه‌ندی به بێداری و وشیاریتان هه‌مبه‌ر ڵاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان هه‌یه كه ئه‌گه‌ر تووشی هه‌ڵه‌یه‌ك بوون له ژیانتانا، ئه‌وه خێرا تۆبه بكه‌ن و به‌ره‌و ده‌رگای خوا بگه‌ڕێنه‌وه.
له به‌لاڕێداچووندا ئه‌وه گرینگه كه زوو وه‌هۆش خۆ بێنه‌وه و ئه‌و موژده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ری خوا(د.خ) ڕه‌چاو بكه‌ن:
«إِنَّ صَاحِبَ الشِّمَالِ لِيَرْفَعُ الْقَلَمَ سِتَّ سَاعَاتٍ عَنِ الْعَبْدِ الْمُسْلِمِ الْمُخْطِئِ أَوِ الْمُسِيءِ، فَإِنْ نَدِمَ وَاسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهَا أَلْقَاهَا، وَإِلا كُتِبَتْ وَاحِدَةً» (المعجم الكبير للطبراني)
فریشته‌ی ئه‌ركدار له‌سه‌ر شانی چه‌پ، كاتێك كه به‌نده كارێكی هه‌ڵه یا خراپه ده‌كا، پێنووسه‌كه‌ی بۆ ماوه‌ی شه‌ش كاتژمێر ڕاده‌گرێ، پاشان ئه‌گه‌ر په‌ژیوان بۆوه و داوای لێبووردنی كرد، ئه‌وه لێی ده‌گوزه‌رێ، ده‌نا یه‌ك تاوان و هه‌ڵه‌ی له‌سه‌ر ده‌نووسێت.
٦- هه‌ڵبژاردنی باشترین ڕسته:
(كام كرده‌وه باشتره ئی پێغه‌مبه‌ری خوا؟...) ئه‌وه پرسیارێكه كه زۆربه‌ی كات هاوه‌ڵان ڵێیان ده‌پرسی تاكوو پێغه‌مبه‌ری خوا(د.خ) له‌ڕێی سروشی ئاسمانییه‌وه ئاگاداریان بكاته‌وه كه چ شتێك ده‌بێته هۆی شیفای نه‌خۆشان و تێراوی تینووان. ئه‌و ڕسته‌یه بوو كه هاوه‌ڵانی بۆ وه‌رگرتنی گه‌وره‌ترین كرده‌وه له‌ڕووی پاداشه‌وه و به‌رزترین پله له‌ڕووی شان و شكۆوه هان ده‌دا. ئه‌و ڕسته‌یه گوێكانی ئێوه بۆ پێشكه‌شكردنی باشترین كرده‌وه و خاوێنترین قوربانی سه‌رڕێژ ده‌كا. بۆ هه‌ر كاتێك بانگه‌شه‌یه‌ك هه‌یه كه به‌پێی یه‌كه‌مینه‌كان ده‌بێ ڕه‌چاو بكرێن. كاتێك كه نه‌فست له‌نێو نه‌فامی و نه‌زانیدا دیته‌وه، بزانه كه خه‌ڵك پێویستیان به زانست و زانیاری هه‌یه، له كاتی هه‌ژاری و نه‌داری، له‌دووی ماڵ و سامانن و له كاتی گرفتاری و خه‌مدا، له‌دووی تكاكارێك ده‌گه‌ڕێن و له كاتی دواكه‌وتنی كار و ئه‌ركه‌كانیان، پێویستیان به یارمه‌تی و پێشكه‌وتن هه‌یه و له كاتی هه‌ره‌س‌هێنانی ئه‌خلاقی، له شه‌ڕافه‌ت و داوێن‌پاكی ده‌گه‌ڕێن و... و ئێوه كه خاوه‌نی ته‌واوی ئه‌وانه و یا به‌شێك له‌وانن، بزانن كه ئه‌وه ده‌رفه‌تێكه بۆ به‌ده‌ستهێنانی پله به‌رزه‌كانی به‌هه‌شت.
٧- لاپه‌ڕه‌ی كه‌سانی تریش پڕ به‌كه‌نه‌وه:
ئاسۆی ڕوانینتان په‌ره پێ بده‌ن و هه‌وڵ بده‌ن كه له ڕاستای ڕێنمایی خه‌ڵك و ڕێنوێنی سه‌رلێشێواوان به‌ره‌و خوای پاكی بێگه‌رد، وه‌پێش هه‌موو كه‌س بكه‌ونه‌وه. ئه‌گه‌ر چاوێك له كه‌سانی ده‌ورووبه‌ری خۆتان بكه‌ن، ده‌بینن كه دونیا پڕه له مرۆڤی سه‌رلێشێواو و به‌لاڕێداچوو و به‌تایبه‌ت مرۆڤ‌گه‌لی بێ‌ئاگا، كه‌واته ده‌بێ ساڵی تازه‌تان په‌یمانێك بێ نێوان چاكه و چاكسازی.
چه‌نده جوانه كه ئێوه ماڵاواییتان له دونیا كردبێ، به‌ڵام پاداشتان له لایه‌ن لاپه‌ڕه‌ی ژیانی كه‌سانی تره‌وه به‌رده‌وام بۆ بێت و پله و پایه‌تان لای خوای به‌دهێنه‌ر به‌رز بێته‌وه. به‌رده‌وام لاپه‌ڕه‌كانی ژیانی عه‌مری كوڕی عاس هه‌موو ڕۆژێ له كرده‌وه‌كانی خه‌ڵكی میسر گه‌شه و واڵا ده‌كا و له كرده‌وه‌كانی خه‌ڵكی توونس، لاپه‌ڕه‌كانی عه‌قه‌به‌ی كوڕی نافع و له كرده‌وه‌كانی خه‌ڵكی به‌حرین، لاپه‌ڕه‌كانی عه‌لای كوڕی عه‌زره‌می و هه‌روه‌ها واڵاكه‌ره‌كانی دڵ و بازرگانانی ڕۆژی جه‌زا، گه‌شه و واڵا ده‌كه‌ن.
٨- پێنووسێك كه ڕاناوه‌ستێ:
هه‌وڵ بده‌ن كه له مه‌له‌كه‌ی چاكان ئه‌وه‌نده‌ی ده‌توانن كه‌ڵك وه‌رگرن، ته‌نانه‌ت له‌كاتی پشوودان و خه‌ویشدا. خووخده‌كانتان بگۆڕن به چاكه، مه‌به‌سته‌كانیش نوێ بكه‌نه‌وه، له ته‌واوی كاته‌كان هه‌وڵ بده‌ن له ڕاستای به‌ده‌ستهێنانی چاكه‌دا، كاریگه‌ری له هاوه‌ڵانی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) و شوێنكه‌وتووانی وه‌رگرن و له‌لای حه‌وزی كه‌وسه‌ر به‌و بگه‌نه‌وه.
له به‌رامبه‌ردا تێبكۆشن له ترسی خه‌ساره‌ت و كه‌وتنه ناو داخ و په‌ژاره‌ی گۆڕ و زنجیره ئاگرینه‌كانی هه‌تا‌هه‌تایی خۆتان ده‌رباز بكه‌ن، چونكه خه‌ساره‌تی دواڕڕۆژ، زیانێكی هه‌تاهه‌تاییه.
٩- سه‌ره‌تا و كۆتایی لاپه‌ڕه‌كانی ژیان:
هه‌موو ڕۆژ و مانگ و ساڵی خۆتان به گوێڕایه‌ڵی له فه‌رمانه‌كانی خوای گه‌وره ده‌ست پێ بكه‌ن و به گوێڕایه‌ڵی له‌و كۆتایی پێ بێنن، چونكه ده‌سپێك و كۆتایی كار، خولی سه‌ركه‌وتن و یا شكسته. ڕۆژتان به خوێندنی نوێژی به‌یانی و یان هه‌ستانی به‌ره‌به‌یان ده‌ست پێ بكه‌ن و به ته‌ندرووستی دڵ و خاوێنی جه‌سته كۆتایی پێ بێنن، چونكه ئه‌گه‌ر یه‌كه‌م لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان و كۆتاییه‌كه‌ی به خێر ده‌ستی پێ كردبێ، ئه‌وه خوای گه‌وره نێوانه‌كه‌شی ده‌كاته خێر و پاكی ده‌كاته‌وه و من شه‌رنجتان ڕاده‌كێشم بۆ ئه‌و موژده‌یه‌ی پێغه‌مبه‌ر(د.خ) كه ده‌فه‌رموێت: «الصَّلَوَاتُ الْخَمْسُ وَالْجُمُعَةُ إِلَى الْجُمُعَةِ وَرَمَضَانُ إِلَى رَمَضَانَ مُكَفِّرَاتٌ مَا بَيْنَهُنَّ إِذَا اجْتَنَبَ الْكَبَائِرَ» سه‌حیحی موسلیم (١٤٤/١)
پێنج فه‌ڕزه‌ی نوێژ و له نوێژی هه‌ینی تاكوو هه‌ینییه‌كی تر و له مانگێكی ڕه‌مه‌زان تاكوو مانگێكی تری ڕه‌مه‌زان، پاككه‌ره‌وه‌ی تاوانه‌كانن، ئه‌گه‌ر خۆتان له تاوانه گه‌وره‌كان بپارێزن.
كه‌واته كاتێك كه یه‌كه‌م دێڕی لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان بانگێكه كه گوێكانتان له‌دوای له‌دایكبوونتان ده‌لاوێنیته‌وه، تێبكۆشن كه كۆتا دێڕه‌كانیشتان هه‌ر وشه‌ی یه‌كتاپه‌رستی بێ كه به‌سه‌ر زمانتانیدا دێنن و ببێته مۆڵه‌تنامه‌ی چوونه به‌هه‌شتتان.
١٠- به‌خته‌وه‌ری له بێناوونیشانی دایه:
كارێكی بچووك له لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتاندا وه‌ها شاراوه بنووسن كه ته‌نیا خوای گه‌وره پێی بزانێت و به‌رده‌وام به تێپه‌ڕاندنی لاپه‌ڕه‌كانی ژیانتان هه‌وڵ بده‌ن كه تۆوی ئیخلاس له دڵتاندا بچێنن، چونكه سه‌ربازی بێناو، كرده‌وه‌كانی نه فریشته‌كان پێی ده‌زانن كه بینووسن و نه شه‌یتان كه زایه‌ی بكات و هیچ كه‌س له‌ئاست ئه‌و كرده‌وانه‌ی جیا له خوای زانا به ئاشكرا و نهێنییه‌كان پاداشی ناداته‌وه. كه‌سێك كه ئاگای له كرده‌وه شیاو و شاراوه‌كانیه‌تی، خوای گه‌وره‌ش ئاگاداریی لێ ده‌كا و كه‌سێك كه خوای گه‌وره دایپۆشیت، داده‌پۆشرێت و ئه‌گه‌ر كه‌سێك پێی نه‌زانێت، خوای گه‌وره پاداشی له جنسی كرده‌وه‌كه‌ی ده‌داته‌وه و مڵك و سامانێكی له به‌هه‌شت پێ ده‌به‌خشیت كه كه‌س پێی نازانێت و ئه‌وه‌ش پاداشێكه له به‌رامبه‌ر كرده‌وه‌كانی.
نووسه‌ر: دكتۆر خالید ئه‌بوو شادی
وه‌رگێڕ بۆ فارسی: نیعمه‌توڵڵا سوبحانی
وه‌رگێڕ بۆ كوردی: به‌شی كوردی ئیسلاحوێب
بۆچوونه‌کان